Sáng kiến kinh nghiệm Chuyên đề đổi mới phương pháp dạy Khoa học Lớp 4

Phòng GD& ĐT Mỹ Xuyên
Trường tiểu học Thạnh Thới Thuận 1.
 CHUYÊN ĐỀ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC 
MÔN : KHOA HỌC LỚP 4 
****************************
I)Đặt vấn đề
Trong sù nghiÖp ®æi míi ®Êt n­íc, nÒn gi¸o dôc quèc d©n cÇn ph¶i cã nh÷ng ®æi míi phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ – x· héi. nghÞ quyÕt trung ­¬ng §¶ng lÇn thø IV ®· chØ râ “ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ ®éng lùc thóc ®Èy vµ lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn môc tiªu kinh tÕ – x· héi, x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n­íc”
§Ó thùc hiÖn quan ®iÓm trªn, Héi nghÞ lÇn thø IV cña Ban chÊp hµnh trung ­¬ng §¶ng kho¸ VII vÒ viÖc tiÕp tôc ®æi míi sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®· chØ râ: “ §æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y vµ häc ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc, bËc häc. kÕt hîp tèt häc víi hµnh häc tËp víi lao ®éng s¶n xuÊt, thùc nghiÖm vµ nghiên cứu khoa học, g¾n nhµ tr­êng vµ x· héi, ¸p dông ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi d­ìng cho häc sinh n¨ng lùc s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quÕt vÊn ®Ò, do ®ã ®Æt ra nhiÖm vô cho ngµnh gi¸o dôc ph¶i ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®Ó ®µo t¹o con ng­êi cã ®ñ kh¶ n¨ng sèng vµ lµm viÖc theo yªu cÇu cña cuéc c¸ch m¹ng lín cña thêi ®¹i: C¸ch m¹ng truyÒn th«ng, c«ng nghÖ th«ng tin, c¸ch m¹ng c«ng nghÖ. Mét trong nh÷ng sù ®æi míi gi¸o dôc lµ ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc theo h­íng ho¹t ®éng ho¸ ng­êi häc, trong viÖc tæ chøc qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc th× lÊy häc sinh lµm trung t©m. theo h­íng nµy gi¸o viªn ®ãng vai trß tæ chøc vµ ®iÒu khiÓn häc sinh chiÕm lÜnh tri thøc, tù lùc ho¹t ®éng t×m tßi ®Ó dµnh kiÕn thøc míi.
Trong sù ®æi míi nµy kh«ng ph¶i chóng ta lo¹i bá ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng mµ cÇn t×m ra nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, s¸ng t¹o trong tõng ph­¬ng ph¸p ®Ó thõa kÕ vµ ph¸t triÓn nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®ã cÇn sö dông s¸ng t¹o c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp, thuyÕt tr×nh nªu vÊn ®Ò, ®µm tho¹i giảng giải, trong d¹y häc khoa häc viÖc t¨ng c­êng sö dông ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu kÕt hîp víi thÝ nghiÖm khoa häc và hình ảnh trực quan còng lµ ph­¬ng h­íng ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc theo h­íng tÝch cùc ho¸ ng­êi häc. 
 Chuyên đề này chúng ta cùng tìm hiểu và giải quyết các vấn đề sau :
- T×m hiÓu c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc của môn khoa học . 
- øng dông c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®ã vµo c¸c bµi gi¶ng m«n khoa häc ë tiểu học
 - §­a ra nh÷ng kiÕn nghÞ vÒ viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ trong gi¶ng d¹y häc m«n khoa häc .
II) Giải quyết vấn đề .
Nội dung chương trình môn khoa học lớp 4 có tất cả 3 chủ đề :
Chủ đề 1 :Con người và sức khỏe bao gồm các mạch nội dung : Trao đổi chất ở người ; Dinh dưỡng ; phòng bệnh ; An toàn trong cuộc sống .
Chủ đề 2 : Vật chất và năng lượng với các mạch nội dung :Nước ; Không khí ; Âm thanh; Ánh sáng ; nhiệt .
Chủ đề 3 Thực vật và động vật với các mạch chủ nội dung: Trao đổi chất ở thực vật ; Trao đổi chất ở động vật ; Chuỗi thức ăn trong tự nhiên .
 Khi đã nắm chắc các chủ đề và các mạch nội dung của chương trình sách giáo khoa môn khoa học lớp 4 ,Tôi kết hợp sử dụng các phương pháp :Trình bày , hỏi đáp , thảo luận , trò chơi , đóng vai ; động não , quan sát , thí nghiệm , thực hành ,Trong mỗi tiết học cần phối hợp nhiều phương pháp khác nhau một cách linh hoạt sáng tạo theo hướng giảm sự can thiệp và quyết định của giáo viên và tăng cường sự tham gia của học sinh vào các hoạt động tìm tòi , phát hiện ra các kiến thức mới .Trong đó, GV cần đặc biệt lưu ý tới việc tổ chức cho học sinh thực hiện các hoạt động khám phá nhằm khêu gợi sự tò mò khoa học , thói quen đặt câu hỏi , tìm câu giải thích khi các em khi các em được tiếp cận với thực tế xung quanh. Tổ chức cho các em tập giải quyết các vấn đề đơn giản gắn liền với tình huống có ý nghĩa , học sinh sẽ có dịp vận dụng những kiến thức đã học và cuộc sống một cách phù hợp .
 Tổ chức học sinh làm việc theo cặp ( nhóm 2 HS ) và nhóm nhỏ ( 3 HS ) sẽ giúp các em có nhiều cơ hội nói lên những ý kiến của mìh , giúp các em được rèn luyện khả năng diễn đạt, giao tiếp và hợp tác trog công việc.
 Kh«ng cã ph­¬ng ph¸p v¹n n¨ng chung cho mäi ho¹t ®éng, øng víi mçi môc ®Ých nµo ®ã lµ cã mét ph­¬ng ph¸p thÝch hîp. V× vËy tÝnh cã môc đÝch cña ph­¬ng ph¸p lµ nÐt ®Æc tr­ng c¬ b¶n næi bËt cña nã. Ngoµi tÝnh môc ®Ých ph­¬ng ph¸p cßn chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña néi dung. Néi dung nµo ph­¬ng ph¸p ®ã, kh«ng cã ph­¬ng ph¸p v¹n n¨ng øng víi néi dung. Sù thèng nhÊt cña néi dung víi ph­¬ng ph¸p ®­îc thÓ hiÖn ë l«gÝc ph¸t triÓn cña ®èi t­îng nghiªn cøu v× vËy viÖc lùa chän ph­¬ng ph¸p d¹y häc cho mét m«n häc cÇn ph¶i nghiªn cøu ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña m«n häc ®ã, néi dung cô thÓ cña nã ®Ó lùa chän c¸c ph­¬ng ph¸p thÝch hîp.
Ph­¬ng ph¸p d¹y häc khoa häc thùc chÊt lµ th«ng qua sö lÝ s­ ph¹m ®Ó chuyÓn ph­¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc thµnh ph­¬ng ph¸p d¹y häc khoa häc. Nh­ vËy muèn t×m hiÓu nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng cña ph­¬ng ph¸p d¹y häc khoa häc ta cÇn n¾m v÷ng nÐt b¶n chÊt cña b¶n th©n ph­¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc. 
 Khoa häc lµ mét m«n häc thùc nghiÖm vµ lÝ thuyÕt, ®Æc tr­ng nµy quyÕt ®Þnh b¶n chÊt cña ph­¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc.
B¶n chÊt cña ph­¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc lµ sù kÕt hîp thùc nghiÖm khoa häc vµ t­ duy lÝ thuyÕt, ®Ò cao vai trß cña sự chính xác . 
Ph­¬ng ph¸p d¹y häc khoa häc ph¶i tu©n theo nh÷ng quy luËt chung cña ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®ång thêi ph¶n ¸nh ®­îc ph­¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc. V× vËy ph­¬ng ph¸p d¹y häc khoa häc cã nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng riªng ®ã lµ ph­¬ng ph¸p truyÒn ®¹t cã lËp luËn trªn c¬ së thÝ nghiÖm – trùc quan, nghÜa lµ cã sù kÕt hîp thèng nhÊt ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm – thùc hµnh víi t­ duy kh¸i niÖm.
Khi b¾t ®Çu d¹y khoa häc ph¶i xuÊt ph¸t tõ trùc quan sinh ®éng ®Ó ®i ®Õn h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm trõu t­îng cña khoa häc, cµng lªn líp cao th× cµng ph¶i cÇn rÌn luyÖn cho häc sinh sö dông kh¸i niÖm nh­ c«ng cô cña t­ duy.
 Nh­ vËy viÖc d¹y häc khoa häc ph¶i sö dông hÖ thèng ph­¬ng ph¸p cã kÕt hîp biÖn chøng thÝ nghiÖm – thùc hµnh víi t­ duy lÝ luËn, vËn dông m« h×nh trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh kiÕn thøc khoa häc. Trong qu¸ tr×nh sö dông ph­¬ng ph¸p d¹y häc khoa häc, gi¸o viªn ph¶i chó ý ®Õn quy luËt chuyÓn ph­¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc cña SGK th«ng qua xö lÝ lÝ luËn d¹y häc ®Ó biÕn thµnh ph­¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc cña häc sinh. §ång thêi cÇn chó ý tíi mÆt kh¸c quan vµ chñ quan cña ph­¬ng ph¸p th× míi cã hiÖu qu¶ trong viÖc sö dông.
Ph­¬ng ph¸p d¹y häc khoa häc rÊt ®a d¹ng vµ ngµy cµng ®­îc s¸ng t¹o thªm trong thùc tiÔn gi¶ng d¹y. Trong gi¶ng d¹y khoa häc chóng ta còng cÇn b¾t kÞp trµo l­u ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc khoa häc, chÊm døt t×nh tr¹ng d¹y vµ häc theo lèi gi¸o ®iÒu kh«ng cã thÝ nghiÖm, kh«ng cã ®å dïng trùc quan .  
Từ những vấn đề nêu trên tôi thấy rằng việc ứng dụng các phương pháp dạy học tích cực vào giảng dạy môn khoa học ở tiểu học trong đó phương pháp thí nghiệm thực hành được sử dụng khá nhiều .
 Sö dông thÝ nghiÖm ®Ó d¹y häc tÝch cùc lµ ph­¬ng ph¸p ®Æc thï cña c¸c m«n khoa häc thùc nghiÖm trong ®ã nhÊt lµ m«n khoa häc. Trong tr­êng tiểu học sö dông thÝ nghiÖm ®Ó d¹y häc tÝch cùc ®­îc thùc hiÖn theo nh÷ng c¸ch sau:
- ThÝ nghiÖm ®Ó nªu vÊn ®Ò hoÆc lµm xuÊt hhiÖn vÊn ®Ò.
- ThÝ nghiÖm ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra: thÝ nghiÖm nghiªn cøu, thÝ nghiÖm kiÓm tra gi¶ thuyÕt hay dù ®o¸n.
- ThÝ nghiÖm chøng minh cho vÊn đÒ ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh.
- ThÝ nghiÖm thùc hµnh: cñng cè lÝ thuyÕt, rÌn kÜ n¨ng thực hµnh.
- ThÝ nghiÖm trong bµi tËp thùc nghiÖm.
Ph­¬ng ph¸p d¹y häc sö dông thÝ nghiÖm ®­îc sö dông trong phÇn lín c¸c bµi trong ch­¬ng tr×nh khoa häc ở tiểu học.
III - KÕt luËn
Qua qu¸ tr×nh t×m hiÓu vµ øng dông t«i nhËn thÊy viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p tÝch cùc vµo gi¶ng d¹y khoa häc nói riêng và ë tiểu học hiÖn nay nói chung lµ rÊt cÊp thiÕt, víi viÖc trang bÞ nh÷ng thiÕt bÞ vµ ®å dïng d¹y häc phôc vô cho viÖc c¶i c¸ch gi¸o dôc hiÖn nay sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho gi¸o viªn thuËn lîi trong viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc vµo viÖc d¹y häc khoa häc. Tuy nhiªn hiÖn nay vÉn cßn nhiÒu gi¸o viªn ng¹i kh«ng sö dông ®å dïng d¹y häc vµo viÖc gi¶ng d¹y khoa häc bëi v× cÇn nhiÒu thêi gian chuÈn bÞ, s­u tÇm t­ liÖu.
C¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc hiÖn nay mang l¹i nhiÒu hiÖu qu¶: ph­¬ng ph¸p thÝ nghiÖm, ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu, ph­¬ng ph¸p ®µm tho¹i, ph­¬ng ph¸p nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
Thùc tÕ khi gi¶ng d¹y gi¸o viªn nªn kÕt hîp nhiÒu ph­¬ng ph¸p víi nhau ®Ó hiÖu qu¶ cña viÖc d¹y häc khoa häc ®¹t ®­îc kÕt qu¶ cao. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu kÕt hîp víi lµm thÝ nghiÖm ®­îc sö dông nhiÒu tuy nhiªn khi trao ®æi víi c¸c gi¸o viªn kh¸c t«i nhËn thÊy cã nh÷ng khã kh¨n khi vËn dông ph­¬ng ph¸p nµy:
- ThÓ hiÖn vai trß ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh theo ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu b»ng hÖ thèng c©u hái cßn nhiÒu lóng tóng.
- Tr×nh ®é häc sinh trong một líp qu¸ chªnh lÖch nªn kh¶ n¨ng tiÕp thu kh¸c nhau.
- Sè häc sinh trong mçi líp cßn kh¸ ®«ng.
Qua qu¸ tr×nh trao ®æi chóng t«i cã mét sè ®Ò nghÞ sau:
- §Ó thùc hiÖn ®­îc theo tinh thÇn chñ ®¹o “LÊy häc sinh lµm trung t©m cña qu¸ tr×nh d¹y häc” cÇn t¨ng c­êng ph¸t huy sù chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc khoa häc ở møc ®ộ cao nhÊt cÇn biÕn häc sinh thµnh nh÷ng ng­êi nghiªn cøu, cã nhiÖm vô vµ nhu cÇu dµnh lÊy nh÷ng kiÕn thøc míi vÒ bé m«n khoa häc.
- T¨ng c­êng c¸c ho¹t ®éng cña häc sinh trong giê häc b»ng c¸c biÖn ph¸p hîp lÝ ®Ó lµm cho häc sinh trë thµnh c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng:
+ Häc sinh tham gia lµm thÝ nghiÖm, tù nhËn xÐt thÝ nghiÖm, ­u tiªn sö dông h×nh thøc th¶o luËn, tranh luËn, x©y dùng gi¶ thuyÕt
+ Ph­¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh cña gi¸o viªn t¨ng møc ®é trÝ lùc cña häc sinh qua viÖc tr¶ lêi c¸c c©u hái tæng hîp, ®ßi hái so s¸nh, suy luËn khi nghiªn cøu s¸ch gi¸o khoa t¹i líp, t¨ng c­êng sö dông c¸c bµi tËp đòi hái suy luËn s¸ng t¹o, d¹y häc sinh gi¶i quÕt vÊn ®Ò häc tËp tõ thÊp ®Õn cao
- Tõng b­íc ®æi míi viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ nh»m ®¸nh gi¸ cao nh÷ng biÓu hiÖn chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh.
- §¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc nh­:
+ Tæ chøc cuéc c¸ch m¹ng “§æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc” mét c¸ch triÖt ®Ó, gi¶i thÝch lµm cho mäi gi¸o viªn hiÓu vµ cã ý thøc ®Çy ®ñ tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc .
+ Tæ chøc cho gi¸o viªn dù c¸c líp ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc.
+ T¨ng c­êng trang thiÕt bÞ vÒ c¶ sè l­îng vµ chÊt l­îng lµm cho c¸c thÝ nghiÖm thực hành chÝnh x¸c h¬n, dÔ lµm h¬n.
+ Tõng b­íc c¶i thiÖn ®êi sèng cho gi¸o viªn, cã nh÷ng chÕ ®é khen th­ëng tho¶ ®¸ng cho nh÷ng gi¸o viªn giái ®Ó ®éng viªn gi¸o viªn yªn t©m c«ng t¸c, tÝch cùc tham gia vµo cuéc c¸ch m¹ng ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc. 
Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các đồng nghiệp !
 Chân thành cảm ơn !	
 Mỹ Xuyên , ngày 11 tháng 12 năm 2009
Sau đây tôi xin trình bày một giáo án và tiết dạy minh họa cho những vấn đề vừa nêu