Giáo án Ngữ văn 7 - Tiết 53-54: Tiếng Gà trưa - Trường THCS Phúc Đông

Ngày soạn: 29 /11 	Ngày dạy:10 /12
Tiết 53 + 54 : Tiếng gà trưa
 ( Xuân Quỳnh )
A. Mục tiêu cần đạt
 Giúp HS :
- Cảm nhận được vẻ đẹp trong sáng, đằm thắm của những kỷ niệm về tuổi thơ và tình cảm
 bà cháu được thể hiện trong bài thơ.
- Thấy được nghệ thuật biểu hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả qua những chi tiết tự 
nhiên, bình dị
B. Chuẩn bị
 1. GV : Soạn GA, ảnh chân dung thi sĩ Xuân Quỳnh, tập thơ “ Hoa dọc chiến hào ”
2. HS : Soạn bài
C. Khởi động
1. Kiểm tra bài cũ: 
- Đọc thuộc lòng chính xác hai bài thơ của Bác? Nêu vài nét về tác giả và nội dung và
 nghệ thuật của hai bài thơ?
- Nêu cảm xúc của em sau khi đọc hai câu đầu của bài "Cảnh khuya"? 
 2. Bài mới: 
(Giáo viên ghi đề bài) Xuân Quỳnh là một nhà thơ nữ xuất sắc của nền thơ hiện đại Việt Nam. Thơ Xuân Quỳnh thường hướng về những điều bình dị, gần gũi trong cuộc sống thường nhật như tình cảm gia đình, tình yêu, tình mẹ con, bà cháu...; thơ chị thường biểu lộ những rung động, khát vọng của một trái tim phụ nữ chân thành, tha thiết mà đằm thắm.
Bài thơ "Tiếng gà trưa" là bài thơ được tác giả viết những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ trên cả nước. Song cũng như nhiều bài thơ của chị và của các tác giả thời đó, bài thơ không chỉ gợi lại những kỷ niệm riêng nhà thơ mà còn góp tiếng nói thể hiện những tình cảm chung của thời đại. Hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau thưởng thức cái hay của bài thơ này.
D. Tiến trình các hoạt động dạy và học

Hoạt động của giáo viên – học sinh
Nội dung cần đạt
HĐ1 : Hướng dẫn tìm hiểu tác giả, tác phẩm, thể thơ
?1: Nêu những hiểu biết của em về nhà thơ Xuân Quỳnh và hoàn cảnh sáng tác của bài thơ?
H: 2 em đọc kế tiếp nhau
G: + Bài thơ được viết trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ trên cả nước.
+ Bài thơ đã gợi ra những khái niệm tuổi thơ sống bên bà của chính tác giả.
+ Xuân Quỳnh mồ côi mẹ lúc ấu thơ, người cha thường vắng nhà đi làm xa, hai chị em sống với bà suốt những năm tuổi nhỏ ở làng La Khê (Hà Tây), một làng có nghề dệt the lụa nổi tiếng.
G:(Hướng dẫn): Giọng đọc cả bài vui, bồi hồi khi nhớ về kỷ niệm tuổi thơ. Chú ý:
 + Nhấn mạnh các điệp ngữ đầu các đoạn:
 "Tiếng gà trưa".
 + Ngắt nhịp đúng: 3/2 và 2/3.
G: Đọc mẫu
H: 3 em đọc lại.
?2: Bài thơ được sáng tác theo thể thơ nào? Nêu những hiểu biết của em về đặc điểm của thể thơ này?
H: Phát biểu cá nhân
?3: Em còn nhớ tới bài thơ mà chúng ta vừa học cũng viết theo thể thơ ngũ ngôn nhưng không có nguồn gốc bắt nguồn từ thơ ca dân gian Việt Nam?
 Tĩnh dạ tứ ; Phò giá...
?4: Cảm hứng của tác giả trong bài thơ được khơi gợi từ sự việc gì? Những từ ngữ nào được lặp đi lặp lại nhiều lần trong bài thơ? Việc lặp lại những từ ngữ này có tác dụng gì?
H: Trao đổi, thống nhất.
 (Gợi ra một hình ảnh trong kỷ niệm, vừa như sợi dây liên kết các hình ảnh, lại vừa điểm nhịp cho dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình.)
?5: Mạch cảm xúc trong bài thơ diễn biến như thế nào?
 Từ sự việc nghe thấy âm thanh tiếng gà trưa cụm từ này điệp lại 4 lần ở đầu mỗi khổ thơ. Mỗi lần cất lên, câu thơ ấy gợi một hình ảnh, và một sự việc trong kỉ niệm tuổi thơ của chính tác giả và trong nhân vật trữ tình. Người chiến sĩ đang hành quân. Điệp ngữ "Tiếng gà trưa" như dòng nhạc chủ âm vừa kết nối các đoạn thơ vừa điểm nhịp cho từng cung bậc cảm xúc của nhân vật trữ tình.
H: Nghe giảng và tự ghi vào vở.
?6: Dựa vào mạch cảm xúc ấy em hãy chỉ ra bố cục bài thơ?
H: PB cá nhân
?7: Dựa vào bố cục, em thấy bài thơ đã đi theo mạch ý nào?
H: PB cá nhân
G: ghi bảng phấn đỏ các chữ: "hiện tại , quá khứ, hiện tại - tương lai".
G: ( Chuyển) Mạch ý đó đã được biểu hiện cụ thể như thế nào, chúng ta cùng tìm hiểu chi tiết bài thơ. 
HĐ 2: Hướng dẫn tỡm hiểu chi tiết.
?8: Đọc 7 câu thơ đầu và cho biết ở khổ thơ này tác giả kể sự việc gì?Tỏc giả đó sử dụng điệp từ nào? Tỏc dụng của điệp từ đú?
H: PB cá nhân
H: Thảo luận nhúm 2/
G: Tổng kết ghi bảng
 Điệp từ "nghe" được lặp lại 3 lần đã nói lên những điều kỳ diệu của tiếng gà trưa; âm thanh "cục... cục tác cục ta" đã góp phần làm dịu bớt không khí nóng bức của trưa hè; của chiến tranh, mở ra một không gian và thời gian thanh bình sâu lắng giúp cho những người lính, những bạn đọc thủơ ấy cũng như chúng ta ngày nay được chút thời gian yên tĩnh trong cõi lòng để lắng sâu suy cảm.

Tiết 54
G: Sau tiếng gà nhảy ổ ở hiợ̀n tại, sang đến P2, tiếng gà gọi về những kỉ niệm tuổi thơ. 
H: Học sinh đọc lại P2.
?9: Tiếng gà trưa điệp lại đầu mỗi khổ thơ đã gợi lại trong tâm trí người chiến sĩ những hình ảnh và kỉ niệm gì của tuổi thơ?
H: Phát biểu cá nhân
?10: Qua những hình ảnh, kỉ niệm đó chúng ta hiểu gì về: + Tình cảm của tác giả?
 + Tình cảm bà cháu trong bài thơ?
H: Thảo luận nhúm 5/
G: Chốt ghi bảng.





G: ( Bỡnh) Rõ ràng, ta thấy qua 26 câu thơ này, hình ảnh một người bà hiện lên đẹp như một bà tiên vậy. Bà đã dành tất cả sức lực và tình thương yêu cho đứa cháu nhỏ. Bà đã tảo tần, chắt chiu chăm sóc, nâng đỡ từng quả trứng, từng chú gà con như chắt chiu nâng đỡ những ước mơ hạnh phúc đơn sơ, nhỏ bé của đứa cháu. Hình ảnh đứa cháu mặc bộ quần áo mới do công lao nuôi gà của bà ban tặng mới hồn nhiên và ngây thơ làm sao! Chỉ là "cái quần áo chéo go", "cái áo cánh chúc bâu" nhưng đứa cháu đã vô cùng cảm động, sung sướng. Đoạn thơ còn cho ta thấy hình ảnh và tâm trạng của người cháu (những khắc họa chân thực, mang bản chất nhân dân Việt Nam. Đó là những con người giản dị, được lớn lên trong tình thương yêu, nâng đỡ của quê hương, của những người ruột thịt. Được hưởng những hạnh phúc ấy, họ thực sự cảm động và mãi nhớ ơn ông bà, cha mẹ. Còn riêng với nữ sĩ Xuân Quỳnh, có lẽ mối tình sâu nặng và ân nghĩa nhất là tình bà cháu. Nếu không nhớ thương, biết ơn bà làm sao chị viết được những câu thơ, ghi lại những kỷ niệm đẹp như thế!
H: Nghe tự ghi chép
H: Đọc khổ cuối của bài thơ và nhận xét:
?11: Tiếng gà trưa được lặp lại ở khổ cuối có giống âm vang của tiếng gà trưa ở các khổ trên không? Vì sao?
H: Thảo luận
 P1: Tiếng gà gợi nhớ về tuổi thơ.
 P2: Tiếng gà gọi về những hình ảnh, kỉ niệm tuổi ấu thơ với bà.
 P3 
?12: Hãy nêu cảm nhận của em về khổ thơ này?
H: PB cá nhân
 G:(Chốt): Từ những kỷ niệm tuổi thơ thẫm đẫm tình bà cháu, đến những câu cuối bài thơ, cảm hứng thơ mở rộng hướng tới tình yêu đất nước, nhắc nhở giục giã những chiến sĩ, trong đó có tác giả Xuân Quỳnh, hãy chắc tay súng tiến lên chống kẻ xâm lược, bảo vệ gia đình, làng xóm quê hương để tiếng gà trưa mãi vọng lên ở miền quê thân thuộc! Vì vậy đoạn kết vừa khép lại bài thơ vừa mở ra một tình cảm mới: Tình yêu quê hương đất nước hòa trong tình cảm gia đình đằm thắm thiết tha.
HĐ 3: Hướng dẫn học sinh tổng kết - ghi nhớ.
?13: Sau khi học xong bài thơ em cảm nhận được những điều gì về nội dung và nghệ thuật? 
H: Phát biểu cá nhân
?14: Em có biết bài thơ nào cũng nói về tình cảm bà chỏu trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước không?
H: Phát biểu cá nhân
G: Đọc (nếu học sinh không thuộc)
G:(Chốt): Dù là "tiếng gà trưa" và "Bếp lửa" song cả hai bài thơ đều gọi lên tình bà cháu đằm thắm, thiết tha qua những khái niệm của tuổi ấu thơ. Nhưng tình cảm gia đìn, quê hương đó đã làm sâu sắc thêm tình yêu đất nước, trách nhiệm đối với Tổ Quốc của mỗi chúng ta!

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả: (1942 – 1988)
- Nhà thơ nữ xuất sắc trong nền thơ hiện đại Việt Nam

2. Hoàn cảnh sáng tác : Trong thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ












3. Thể thơ: 
- Ngũ ngôn.
- Có nguồn gốc từ thơ ca dân gian (từ hát dặm nghệ Tĩnh và về dân gian).
- Một bài có nhiều khổ.
- Một bài khổ có 4 câu và nhiều hơn 4 câu.
- Một câu: Có 5 tiếng (có thể có ít và nhiều hơn).
- Vần linh hoạt.
- Nhịp 3/2 ; 2/3 ; 1/2/2.







3. Mạch cảm xỳc:
- Từ sự việc nghe âm thanh tiếng gà trưa gợi một hình ảnh, sự việc trong kỉ niệm tuổi thơ của chính tác giả và nhân vật trữ tình. (Người chiến sĩ đang hành quân) “ Tiếng gà trưa ” đi vào cuộc chiến đấu cùng với người chiến sĩ, khắc sâu thêm tình cảm đối với quê hương, đất nước, với bà





3. Bố cục.
- P1: (7 câu đầu); Tiếng gà cất lên trên đường hành quân (Hiện tại).
- P2: (26 câu tiếp): Tiếng gà gọi về tuổi thơ. (Quá khứ).
- P3: (khổ cuối): Tiếng gà giục giã tinh thần chiến đấu (Hiện tại- tương lai).

 III. Tìm hiểu chi tiết bài thơ.
1. Âm vang tiếng gà trong nỗi niềm người lớnh trẻ trờn đường hành quõn( Khổ đầu):

Điệp từ "nghe
- Trên đường hành quân, giữa trưa, tác giả (người chiến sĩ) nghe thấy âm vang của tiếng gà nhảy ổ.
 + Âm thanh bình dị, thân thuộc.
 + Nhưng lại làm xao động, làm dịu bớt nắng trưa gay gắt, xua tan những mệt mỏi.
 + Đánh thức những kỷ niệm xa xưa, gọi về tuổi thơ.

2. Những kỷ niệm của tuổi thơ( 26 câu tiếp theo):

- Điệp ngữ "Tiếng gà trưa" gọi về những kỉ niệm của tuổi thơ:
 + Hình ảnh những con gà mái mơ, mái vàng và
 ổ trứng hồng đẹp như trong tranh.
 + Một kỉ niệm về tuổi thơ dại: Tò mò xem trộm
 gà đẻ bị bà mắng.
+ Hình ảnh người bà đầy lòng yêu thương, chắt
 chiu dành dụm chăm lo cho cháu.
+ Niềm vui và mong ước nhỏ bé của tuổi thơ:
 Được bộ quần áo mới từ tiền bán gà.

Những hình ảnh kỉ niệm đó được biểu lộ:
 - Tâm hồn trong sáng: hồn nhiên và tình cảm trân trọng yêu quí bà của đứa cháu nhỏ.
 - Hình ảnh người bà:
 + Tần tảo chắt chiu trong cảnh nghèo.
 + Dành trọn vẹn tình yêu thương chăm lo cho cháu (dành dụm chi chút để cuối năm bán gà may cho cháu quần áo mới).
 + Bảo ban nhắc nhở cháu, (ngày cả khi có ánh nắng) thì cũng là tình yêu thương cháu).

 Tỡnh cảm bà cháu thật sâu nặng, thắm thiết.















3. Khổ cuối.
- Tiếng gà giục giã tinh thần chiến đấu.
+ Người chiến sĩ (tác giả) tự nhủ và nhắn với bà: họ chiến đấu vì Lòng yêu TQ.
Xóm làng
Vì bà
Vì tiếng gà
 Tiếng gà trưa trở thành tiếng nói của quê hương, đất nước lúc ấy nhắc nhở và giục dã người cầm súng.










III.Tổng kết 
Ghi nhớ: SGK/ 151

V. Luyện tập.
 * Đọc thêm bài "Bếp lửa" (Bằng Việt) 
Dặn dò : 
 - Học thuộc bài thơ và ghi nhớ.
- Lập dàn ý và viết hoàn chỉnh cho bài văn: Phát biểu cảm nhận về bài thơ.
- Soạn: Một thứ quà của lúa non: Cốm.





Ngày soạn: 3 / 12	Ngày dạy: 12 / 12
Tiết 55 : Điệp ngữ
A. Mục tiêu cần đạt
Giúp HS :
- Hiểu được thế nào là điệp ngữ và giá trị của điệp ngữ
- Biết phát hiện, sử dụng điệp ngữ khi cần thiết
- Tích hợp với các VB đã học
B. Chuẩn bị
1. GV : Soạn GA
2. HS : Soạn bài
C. Khởi động
1. Kiểm tra bài cũ: 
- Nêu đặc điểm cấu tạo của thành ngữ? Cho ví dụ minh họa? Vai trò ngữ pháp của thành 
 ngữ ở trong câu.
- Thành ngữ có tác dụng gì?
2. Bài mới: 
Trong khi nói và viết nhiều khi ta dùng đi dùng lại một từ, một ngữ và một câu nào đó để nhằm nhấn mạnh ý, gây ấn tượng và gợi cảm xúc trong lòng người đọc. Cách sử dụng từ, ngữ câu như vậy gọi là "Điệp ngữ". Vậy sử dụng điệp ngữ như thế nào? Có mấy dạng điệp ngữ? Bài học hôm nay sẽ giúp chúng ta hiểu rõ điều đó.
D. Tiến trình các hoạt động dạy và học

Hoạt động của giáo viên – học sinh
Nội dung cần đạt
HĐ1: Tìm hiểu thế nào là điệp ngữ và tác dụng của điệp ngữ
G: Gọi HS đọc khổ thơ đầu và khổ thơ cuối của bài thơ “ Tiếng gà trưa ” của XQ
?1: Trong hai khổ thơ trên, những từ ngữ nào được lặp đi lặp lại? Lặp đi lặp lại những từ ngữ trên có tác dụng gì?
H: Trao đổi, thống nhất.
?2: Câu thơ nào được lặp đi lặp lại nhiều lần? Nêu tác dụng?
G: Cung cấp thêm điệp ngữ trong văn xuôi : “ Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phía đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do, dân tộc đó phải được độc lập ” (Hồ Chí Minh)
 Lời nói sâu sắc, có sức thuyết phục cao
HH: Đọc GN 1 (SGK, 152)
HĐ 2 : Tìm hiểu các dạng của điệp ngữ
 H: Đọc VD a, b (SGK, 152)
?3: Quan sát các VD a, b và VD ở phần (I), em hãy cho biết vị trí của các điệp ngữ đó?
 H: Trao đổi, thống nhất
G: Chốt :
- Dựa vào vị trí của từ ngữ được lặp lại : Điệp cách quãng – nối tiếp – vòng tròn
- Dựa vào số từ được lặp lại : Điệp từ – ngữ - câu - đoạn
 H: Đọc GN 2 (SGK, 152)
HĐ 3 : Hướng dẫn luyện tập
BT2 (SGK, 153)
- Xa nhau (2) Điệp cách quãng
-Một giấc mơ (2) Điệp vòng tròn


I. Điệp ngữ và tác dụng của điệp ngữ
1. VD : Bài thơ “ Tiếng gà trưa ”
2. Nhận xột:
- Điệp từ “ nghe ” Nhấn mạnh cảm giác khi
 nghe tiếng gà trưa
- Điệp từ “ vì ” Nhấn mạnh nguyên nhân
 chiến đấu của người chiến sĩ

- Điệp câu : “ Tiếng gà trưa ” : Gợi ra những hình ảnh, kỷ niệm, tạo nhịp điệu ngân vang cho bài thơ






 * Ghi nhớ 1:(SGK, 152)
II. Các dạng điệp ngữ
1. Ví dụ (SGK, 152)
2. Nhận xột:
 - VD phần (I) Điệp ngữ cách quãng (những từ ngữ được lặp lại cách xa nhau)
 - VD a : Điệp nối tiếp (Những từ ngữ được lặp lại đứng trực tiếp bên nhau)
 - VD b : Điệp vòng tròn (Chữ cuối câu trước được lặp lại thành chữ đầu câu sau)

* Ghi nhớ 2:(SGK, 152)
III. Luyện tập
BT3 (SGK, 153)
- Lỗi lặp từ mà không có tác dụng biểu cảm :
+ Phía sau nhà em
+ Em trồng
+ Em hái hoa
 
Dặn dò
- BTVN : BT1, 4 (SGK, 153)
- Chuẩn bị bài luyện nói bài văn phát biểu cảm nghĩ 



Ngày soạn: 4 / 12	Ngày dạy: 13 /12
Tiết 56 : Luyện nói : Phát biểu cảm nghĩ đối với 
tác phẩm văn học
A. Mục tiêu cần đạt
Giúp HS :
- Củng cố kiến thức về cách làm bài phát biểu cảm nghĩ (PBCN) về tác phẩm văn học
- Luyện tập phát biểu miệng trước tập thể, bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ về tác phẩm văn học
B. Chuẩn bị
1. GV : Soạn GA
2. HS : Chuẩn bị bài viết ở nhà, lên lớp trình bày miệng
C. Khởi động
1. Kiểm tra chuẩn bị bài của học sinh
2. Bài mới
D. Tiến trình các hoạt động dạy và học
Hoạt động của giáo viên – học sinh
Nội dung cần đạt
HĐ1: Tìm hiểu kiểu bài PBCN đối với TPVH
?1: Khi đọc một TP thơ hoặc văn xuôi, các em thường có thái độ gì?
H: Suy nghĩ, trả lời cỏ nhõn
 - Thích hoặc chán, say mê hay dửng dưng, phải suy nghĩ hay chẳng hề bận tâm gì?
?2: Tại sao người đọc lại có thái độ như vậy?
- Cảm xúc, suy nghĩ được bắt nguồn từ nhân vật, một chi tiết, một hình ảnh, lời văn, lời thơ hay ý nghĩa trong TP.
HĐ2: Hướng dẫn luyện nói 
G : Kiểm tra việc chuẩn bị của HS
 

















H: Luyện nói phần MB :
- Rằm tháng giêng là một bài thơ…
- Bài thơ thật sâu sắc và thú vị…
H: Luyện nói phần TB : Nêu cảm nghĩ cho từng câu thơ, chú ý các biện pháp liên tưởng, tưởng tượng, so sánh


H: Luyện nói phần KB
G: Quan sát, chú ý sửa cho HS cách nói : Khi nói phải luôn luôn chú ý thái độ của người nghe để điều chỉnh cách nói kịp thời.
I. Yêu cầu trước khi viết một bài PBCN về một TPVH
1. Đọc kỹ tác phẩm
2. Chỉ ra nhân vật, chi tiết, hình ảnh, lời văn, lời thơ hay ý nghĩa trong TP…làm nảy sinh tình cảm, cảm xúc, suy nghĩ của người viết.
3. Những liên hệ nảy sinh từ cảm xúc ấy
II. Luyện nói
1. Yêu cầu luyện nói: 
 Nội dung: - Sát yêu cầu của đề. 
- Theo dàn ý đã lập.
 Cách nói: To, rõ ràng, biểu cảm.
 Tác phong: Tự tin, nhìn vào người nghe
So sánh văn nói - văn viết.
 + Giống: Về nội dung.
Bố cục.
 + Khác:
 Văn viết
- Không cần thưa gửi.
- Dùng câu văn dài.
 Văn nói
- Cần có ghi thức thưa gửi.
- Dùng câu văn ngắn.
- Lợi thế: Dùng ánh mắt, cử chỉ giọng nói hỗ trợ.
2. Đề tài nói: PBCN về bài thơ: "Cảnh khuya" của Hồ Chí Minh.
1. Tìm hiểu đề:
- Thể loại: + Biểu cảm.
 + Dạng bài: Biểu cảm về TPVH.

2. Bố cục bài nói
* Kính thưa các bạn!
a. MB: - Giới thiệu tác giả, bài thơ,
- Nêu cảm nghĩ chung của em về bài thơ. 
b. TB:
* Cảm nhận chung về bài thơ qua:
+ P. Cảnh.
+ Tâm hồn tác giả.
* Cảm nghĩ về từng câu qua NT, ND.
Bằng BP: Liên tưởng, tưởng tượng, so sánh, suy ngẫm.
c. KB: Cảm nghĩ khái quát nâng cao về:
- Bài thơ
- Tác giả
- Vấn đề được đặc ra trong tác phẩm1. Đề bài : Phát biểu cảm nghĩ về bài thơ “ Rằm tháng giêng ” của Hồ Chí Minh
* Cám ơn các bạn đã lắng nghe 

Dặn dò : - Viết hoàn chỉnh đề văn trờn
 - Chuẩn bị cho bài viết văn học kỳ .